Mario Vargas Llosa (°1936) broedde al lang op het idee een roman te schrijven over de bloeiende Peruaanse economie en de problemen die deze genereert, toen hij enkele jaren geleden een interessant berichtje las in een Peruaanse streekkrant. Het kwam van een zaakvoerder van een transportbedrijf die het slachtoffer was geworden van chantage. Publiekelijk liet hij weten dat hij de sommen die zijn afpersers eisten niet zou betalen. Het artikel liet Vargas Llosa niet los. Even later was Felícito Yanaqué, een van de spilfiguren van De bescheiden held, geboren.

Dreigbrief

Felícito Yanaqué woont in Piura, een woestijnstad in het noordwesten van Peru, waar hij Transportbedrijf Narihualá leidt. Als het verhaal begint, staat hij op de drempel van zijn huis paraat om naar zijn werk te vertrekken. De Latijns-Amerikaanse ochtenddrukte rijst voor ons geestesoog op: "De straatventers boden luidkeels hun waren aan, lolly's, bananenchips, melcochas, empanada's en allerlei soorten snuisterijen; de blinde Lucindo had zich al onder het uitstekende dak van het koloniale huis op de hoek geïnstalleerd met een blikje aan zijn voeten voor de aalmoezen. Sinds mensenheugenis was het allemaal precies zoals op andere dagen."

Toch gaat Felícito niet welgemutst op weg. Op zijn voordeur ontdekt hij namelijk een dreigbrief waarin een maandelijkse som geld van hem wordt geëist. De politie veegt de zaak onder tafel. Kort daarna stichten de afpersers brand in het bedrijf, maar de laatste woorden van zijn overleden vader indachtig - "Laat nooit iemand over je heen lopen, zoon" -, houdt Felícito het been stijf en meldt hij in de krant dat hij niet op de chantage zal ingaan. In een mum van tijd wordt hij een held in Piura, waarna het politieteam plots wél bereid is om hem te helpen.

Oude bekenden

Vargas Llosa laat in deze roman weer allerlei oude bekenden opdraven. Helaas pakt dat niet altijd even goed uit. Het politieonderzoek leidt bijvoorbeeld even naar de Onoverwinnelijken uit Het groene huis (1976). Dat schept verwachtingen bij de lezer en het opent ook mogelijkheden binnen de roman, maar de auteur vangt verder niets met deze personages aan, wat de aardigheid van zijn literaire knipoog tenietdoet.

Habitués die wél uitgebreid aan bod komen, zijn don Rigoberto, zijn zoon Fonchito en zijn tweede vrouw doña Lucrecia. De drie, die we kennen van Lof van de stiefmoeder (1988) en Geheime notities van Don Rigoberto (1997), spelen mee in de tweede verhaallijn. Ook hier draait de intrige om een welvarende ondernemer.

Ismael Carrera nadert de tachtig, is weduwnaar en bestiert in Lima een florissante verzekeringsmaatschappij. Zijn twee zonen, 'de hyena's', willen niets liever dan dat hij zo snel mogelijk sterft. Omdat hij wil voorkomen dat zijn fortuin naar hen gaat, trouwt hij met zijn dienstmeisje. Het paar haast zich het land uit voor het huwelijk in Lima bekend wordt en een schandaal losbarst. De razernij van de hyena's valt op de schouders van don Rigoberto, Ismaels goede vriend en getuige.

Hoofdstukken over Felícito en Ismael wisselen elkaar af. Beide verhaallijnen komen uiteindelijk samen, via een schakel die al in het begin van het verhaal verstopt zit.

Een nieuw Peru

De bescheiden held is niet de beste, maar wel een van de meest optimistische boeken van Vargas Llosa. De personages worden in het nauw gedreven door geweld en corruptie, maar ze houden het hoofd hoog en nemen hun lot in eigen handen. Het beeld dat hij van zijn vaderland schetst is ongewoon positief. Vargas Llosa toont een nieuw Peru dat niet langer geteisterd wordt door genadeloos racisme (De stad en de honden, 1963), door armoede en wreedheid (Het groene huis, 1966) of door een corrupt regime (Gesprek in de kathedraal, 1969) maar dat in volle economische ontwikkeling is. Een land waar hij trots op is, getuige de veelvuldige warme verwijzingen naar populaire muziek, typische gerechten en streektaal. Of deze positieve noot de afsluiter wordt van zijn oeuvre, valt nog af te wachten.

Mario Vargas Llosa, De bescheiden held, Meulenhoff, 352 p., 22,95 euro.

Vertaling: Mariolein Sabarte Belacortu.

ANNICK VANDORPE ■

Verberg tekst

Wie dacht dat Mario Vargas Llosa na de Nobelprijs voor de Literatuur op zijn lauweren zou rusten, heeft het goed mis. Echte schrijvers gaan niet met pensioen. Vorig najaar verbaasde de Spaans-Peruaanse auteur de wereld met een nieuwe roman, die nu in het Nederlands verschijnt.De bescheiden held gaat voor de verandering eens niet over historische figuren, zoalsHet feest van de bok ofDe droom van de Ier. In zijn jongste keert Vargas Llosa terug naar zijn geboorteland. De zaken gaan goed in Peru, en dat is volgens hem te danken aan de democratie, de vrije markt en het dito ondernemerschap. Jammer genoeg tiert ook de misdaad welig. Ontvoeringen, huurmoorden, overvallen en afpersing zijn er schering en inslag, de maffia is oppermachtig en corruptie is en blijft een groot probleem, maar dat is de tol van de vooruitgang, aldus de auteur.

De bescheiden held speelt in de steden Piura en Lima, de streek waar Vargas Llosa is opgegroeid. De schrijver ziet zijn kans schoon om de buurten uit zijn jeugd aan te doen, plaatselijke uitdrukkingen te bezigen en streekgerechten aan te prijzen. En passant recyclet hij een paar oude bekenden uit zijn vroegere werk. Voor de trouwe lezers wordt het een prettig weerzien met don Rigoberto, zijn vrouw Lucrecia en zijn zoon Fonchito - personages uitGeheime notities van don Rigoberto enLof van de stiefmoeder - en met kolonel Lituma uitDe geesten van de Andes, die inmiddels totsargento is bevorderd.

Maffia

Het idee voor zijn jongste haalde Vargas Llosa uit de krant. De baas van een Peruaans transportbedrijfje weigerde zich door de plaatselijke maffia te laten afpersen. Deze dappere man stond model voor de held uit de titel. Felicito Yanaqué, een kleine ondernemer die zich heeft opgewerkt uit het niets, wordt gechanteerd door de maffia, maar vertikt het om voor de bedreigingen van dat gespuis te zwichten. Zijn vader heeft hem op zijn sterfbed de raad gegeven nooit over zich heen te laten lopen, en dat doet Felicito dan ook niet, zelfs niet als zijn leven, dat van zijn vrouw en dat van zijn jonge maîtresse een hel wordt. In het volgende hoofdstuk gaat de reis van Piura naar Lima, waar de oude Don Ismael Carrera, eigenaar van een verzekeringsmaatschappij, zijn vriend Rigoberto vraagt getuige te zijn bij zijn huwelijk met zijn veertig jaar jongere dienstmeisje.

Alsof het leven zo nog niet ingewikkeld genoeg is, krijgen de personages ook privé heel wat te stellen. Is Felicito's oudste echt zijn zoon? De jonge Miguel groeit op voor galg en rad, en de tweeling van Ismael deugt ook voor geen meter. De twee leeglopers, bijgenaamd 'de hyena's', hopen dat hun vader zo snel mogelijk de pijp uit gaat, om de erfenis te kunnen opstrijken. Ook Don Rigoberto krijgt grijze haren van zijn puberzoon, die wordt gestalkt door een zekere Edilberto Torres. Is dit ongure heerschap, dat opduikt op de meest onwaarschijnlijke momenten en plaatsen, een product van Fonchito's verbeelding, een pedofiel of de baarlijke duivel? Het personage inspireert Vargas Llosa tot een paar overpeinzingen over de vrijheid en over het kwaad, dat een onontkoombaar nevenproduct is van de vrijheid. De functie van deze al te breed uitgesponnen passages is niet helemaal duidelijk, maar misschien is het niet zo gek dat de duivel zich manifesteert in een zondige tijd, waarin het kwaad oppermachtig regeert. De twee grote verhaallijnen komen aan het eind netjes samen en de vele secundaire geschiedenissen zijn er allemaal mee verweven, want een roman is, zoals het leven zelf, een labyrint waarin je blijft verdwalen.

Liberalisme

Als je Vargas Llosa mag geloven, is het bedroevend gesteld met de wereld. In zijn oude dag moppert de auteur op de jeugd van tegenwoordig, die 'syncopisch en aapachtig' praat en een 'gruwelijke mengelmoes van straattaal en afkortingen' bezigt, maar zijn scherpste pijlen zijn gericht op de media: 'In deze tijd, of althans in deze maatschappij, had de journalistiek niet de functie om informatie te verstrekken, maar om elke vorm van onderscheid tussen leugen en waarheid te laten verdwijnen, de werkelijkheid te vervangen door een fictief verhaal, waarin zich de onafzienbare massa van complexen, frustraties, haatgevoelens en trauma's manifesteerde van een publiek dat werd aangevreten door rancune en jaloezie.' Zijn helden zijn hardwerkende, rechtschapen ondernemers, die corruptie en chantage onvervaard het hoofd bieden, lak hebben aan sociale conventies en zich helemaal uit het niets hebben opgewerkt. Zonder die fatsoenlijke, rechtschapen lieden gaat een land finaal naar de verdommenis.

Deze humanist in hart en nieren maakt zich bijzonder druk over de ongebreidelde hebzucht van de mensen en over andere kwalen die inherent zijn aan de neoliberale maatschappij waar hijzelf altijd zo'n vurig voorstander van is geweest.De bescheiden held is bepaald geenroman à thèse, maar het boek kan wel gelezen worden als een lofzang op het liberalisme en het vrije ondernemerschap. Overspel, chantage, ontvoeringen, hebzucht en wraak zijn de smeuïge ingrediënten van deze soap, die veel weg heeft van een ouderwets feuilleton, en de afleveringen zijn vakkundig met cliffhangers aan elkaar gehaakt.

De bescheiden held is geen meesterwerk dat de auteur lang zal overleven, maar een zeer genietbaar, licht verteerbaar tussendoortje met een happy end, waarin de goeden worden beloond en de slechten voorbeeldig worden bestraft.

MARIO VARGAS LLOSA

De bescheiden held.

Vertaald door Mariolein Sabarte Belacortu, Meulenhoff, 352 blz., 22,95 ?.

Verschijnt op 5 maart

De auteur: Peruaanse Nobelprijswinnaar van 2010. Wordt volgende maand 78.

Het boek: een feuilletonachtige roman over chantage, overspel, wraak en ongebreidelde hebzucht, die speelt in het hedendaagse Peru.

ONS OORDEEL: een licht verteerbaar tussendoortje met een happy end.

¨¨¨¨è

Marijke Arijs ■

Verberg tekst

In zijn nieuwste roman voert Mario Vargas Llosa twee figuren op uit de Peruaanse middenstand die het weliswaar gemaakt hebben, maar uitgerekend op het einde van hun carrière nog harde noten te kraken krijgen. In de hoofdstad Lima is dat de hoogbejaarde weduwnaar Ismael Carrera, succesvol eigenaar van een uit de kluiten gewassen verzekeringsmaatschappij. In het provinciestadje Piura gaat het om een selfmade ondernemer, Felícito Yanaqué, die in die regio een welvarend transportbedrijf heeft uitgebouwd. In twee parallel lopende verhaallijnen die alternerend worden gebracht, vernemen we welk onheil het leven van beide heren plots grondig overhoop haalt. Felícito heeft een dreigbrief ontvangen waarmee gepoogd wordt hem af te persen. Maar hij weigert over zich heen te laten lopen, en raakt zodoende verzeild in beangstigende toestanden. Ismael wil voorkomen dat zijn fortuin in de handen valt van zijn twee nietsnutten van zoons en huwt zijn veel jongere dienstmeisje, wat uiteraard een schandaal veroorzaakt en de zoons uitzinnig maakt van woede. In beide gevallen leidt dit tot fikse confrontaties tussen de behoeders van hun ijverig opgebouwd patrimonium en het paar armtierige stelletjes dat daartegen in het verweer komt, daarbij geweld, corruptie en chantage niet schuwend. 
Anders dan in de meeste van zijn vorige romans, waarin vrijwel uitsluitend onhaalbare illusies en destructieve obsessies de toon aangaven, doordesemt Vargas Llosa deze nieuwe roman met een grotere mildheid; er is nog wel het geraffineerde en het schofterige en al het kleinzielige dat des mensen is, maar de alomtegenwoordige dekmantel van tedere humor ligt daarover heen gespreid als een verzachtende balsem. En, niet zo gebruikelijk bij Vargas Llosa: het komt allemaal min of meer goed. Het vernietigingsproces vindt geen doorgang, integendeel: de toekomst ziet er veeleer lichtend uit. Er is trouwens nog een ander verschil met zijn vorige, vooral latere romans. Waar hij bij de themakeuze voor die recente romans vooral zijn kosmopolitische bagage aansprak, staat nu andermaal de eigen heimat centraal, en het is precies dit ploeteren in het wel en wee van eigen omgeving dat deze Peruaan zo uniek maakt. De beminnelijke en afstotelijke kantjes van de Peruaanse samenleving komen opnieuw royaal en vooral pittig tot hun recht, met dank uiteraard aan de virtuoze behendigheid waarmee deze taalartiest de vertelkunst naar zijn hand zet.
Het procédé dat gebruikt wordt om dit Zuid-Amerikaans ‘helden’-retabel tot leven te wekken, is hetzelfde als in vrijwel al zijn vorige romans: het door elkaar weven van verhaallijnen die elkaar kruisen in de opbouw en elkaar op het eind raken. Dat maakt het verhaal natuurlijk enigszins complex, zeker doordat vaak ook dialogen die tussen verschillende mensen op verschillende tijdstippen verlopen door elkaar worden gehaspeld; een procédé dat weliswaar aan de limiet reikt van wat een doorsneelezer bij elkaar vermag te houden, maar dat daarom nog geen hinder hoeft te betekenen voor wie zich een kleine inspanning getroost. Als beloning daarvoor krijgt die lezer een ravissante burleske opgediend die hem van begin tot eind in de greep houdt.
 
[Hugo Van Hoecke] Verberg tekst