De enen noemen de Afro-Amerikaanse schrijfster Octavia Estelle Butler (1947-2006) een pionier van het afrofuturisme, anderen lezen haar boeken als profetieën van een Trumpiaanse realiteit. Zoveel is zeker: ruim vijftien jaar na haar dood is Butler populairder dan ooit. Begrijpelijk, haar romans zijn gelaagde pageturners in een eenvoudige, heldere taal.

Haar succesvolste roman, Verbonden (1979), is zopas voor het eerst in het Nederlands verschenen. Het boek speelt zich af in 1976. De 26-jarige zwarte Dana gaat samenwonen met haar witte vriend Kevin. Terwijl ze verhuisdozen uitpakt, valt ze flauw en belandt in het Maryland van 1815, bij Rufus, het witte plantagehouderskind dat haar voorvader zal blijken. Dana redt zijn leven, en niet voor het laatst. Over een periode van twintig jaar in het verleden en nauwelijks een maand in 1976 wordt ze zes keer naar de negentiende eeuw verplaatst om de zelfdestructieve Rufus te behoeden voor een ramp. Alleen ziet ze hem opgroeien tot een gewelddadige slavenhouder. Verdient hij haar hulp? Hoe kan Dana de mensen op de plantage bijstaan zonder haar eigen stamboom te hypothekeren? En zullen haar twintigste-eeuwse kennis en rechten haar behoeden voor een wereld van lijden?

De gebeurtenissen uit Dana's eigen tijdsgewricht tonen hoezeer het verleden nawerkt. Ze hoort het nieuws over de bloedig neergeslagen opstand in het Zuid-Afrikaanse Soweto en is zelf geregeld het slachtoffer van racisme. Zo bestempelt een medewerknemer de relatie tussen haar en Kevin als 'vanilleporno met chocodip'.

Scifi

Uit interviews blijkt dat Butler altijd al wilde schrijven en per toeval bij sciencefiction uitkwam. Ze was negen jaar oud en zag de B-film Devil girl from Mars. Twee dingen vielen haar op: dat ze zelf een béter plot kon bedenken, en dat iemand zelfs voor dit flutverhaal was betaald. Waar wachtte ze nog op? Butler zou scifi-reeksen schrijven, maar wilde zich niet in een hokje laten duwen. 'Er is alleen een goed verhaal, al de rest is marketing', zei ze daarover.

Verbonden is een roman die Butler schreef uit emotionele noodzaak. Het duurde jaren, tussen het idee en de publicatie in 1979 zat meer dan een decennium. En dat kwam niet alleen omdat ze duizenden pagina's van gruwelijke slavendagboeken moest doorploegen.

Als tiener in de jaren zestig raakte Butler betrokken bij de zwarte burgerrechtenbeweging. 'Je had er mensen,' zo vertelde ze twee jaar voor haar vroegtijdige dood, 'die zeiden dat ze van de oudere generatie afwilden, omdat die ons had verraden met hun onderdanigheid en blinde gehoorzaamheid'. Butler begreep die frustratie, als kind koesterde ze vergelijkbare gevoelens voor haar moeder, die als poetsvrouw werkte.

Het begon al toen de schrijfster als kleuter werd meegenomen naar de huizen van witte mensen. Daar zag ze hoe onbewogen de vrouw bleef onder de vernederingen en beschimpingen van haar werkgevers. 'Ik herinner me,' aldus Butler, 'dat ik later, als meisje van zeven of acht, tegen mijn moeder zei dat ik nooit zou doen wat zij deed, dat het verschrikkelijk was. Ze keek me droevig aan maar zei niets'.

Niet laf

De schrijfster zou er later vaak aan terugdenken. Met Verbonden wilde ze duidelijk maken dat de vorige generaties - op plantages geboren, vroeg aan het werk gezet - volstrekt niet laf waren. Ze waren niet 'te zielig om zichzelf te beschermen, maar juist helden omdat ze alles wat ze hadden aanwendden om hun kinderen vooruit te helpen. Mijn moeder wist wat het was om honger te lijden en geen dak boven je hoofd te hebben, ze was een jonge vrouw tijdens de Depressie. Ik heb me daar allemaal geen zorgen over hoeven maken. Ik kon naar de universiteit, terwijl zij de lagere school niet mocht afmaken. Zij, en haar moeder voor haar, waren bereid om onrecht te verdragen voor ons. Ze vochten, alleen niet met hun vuisten, wat overigens gemakkelijk en zinloos is'.

In Verbonden verkent Butler de betekenis van moed via personages als Sarah, die op één na al haar kinderen verkocht zag. Zij is 'de vrouwelijke Oom Tom, (...) die al even weinig wist van de vrijheid in het Noorden als van het leven in het hiernamaals'. Ze runt het huishouden van de witte meester efficiënt en foetert 'stelletje luie niggers, wanneer ze weer iemand achter de vodden moest zitten'. Als Dana haar vraagt waarom ze hard zouden werken als ze toch niet betaald worden, antwoordt ze dat 'de zweep wacht als ze dat niet doen'.

Aanvankelijk voelt Dana zich moreel superieur, tot ze ziet in welke verschrikkelijke toestand de weggelopen Alice wordt teruggebracht en hoe hard de strijd voor waardigheid is. De liefde van haar leven is Alice kwijt: ze hebben Isaac de oren afgesneden vooraleer hij naar Mississippi werd gebracht voor de verkoop. Nu zal de jonge vrouw met haar witte verkrachter verder moeten en zijn kinderen krijgen. Of loopt ze andermaal weg?

Verbonden is een slimme combinatie van interessante personages en rake maatschappelijke bespiegelingen, die ook na bijna een halve eeuw nog actueel is.

Vertaald door Ine Willems, Signatuur, 368 blz., 26,99 € (e-boek 14,99 €).

Masquer le texte

De dag na haar 26e verjaardag valt Dana flauw. Wanneer ze wakker wordt, beseft ze meteen dat er iets loos is: dit is niet Los Angeles, dit is niet de nieuwe flat waar ze samen met haar man Kevin verhuisdozen aan het wegwerken was. Ze ligt op een oever, omringd door struikgewas, maar veel tijd om over haar situatie na te denken heeft ze niet: in de kolkende rivier dreigt een kind te verdrinken. Instinctief springt ze in het water en wanneer ze de jongen eenmaal op het droge heeft, wordt ze teruggeflitst naar haar appartement, waar een ontredderde Kevin de modder van haar gezicht veegt.

Luttele uren later slaat de flauwte weer toe. Opnieuw ontmoet ze datzelfde jongetje. Rufus, zo blijkt hij te heten, is de zoon van een plantage-eigenaar, Tom Weylin, en Dana kan zich maar beter koest houden: ‘niggers’, zeggen ze, hebben hier geen recht van spreken.

Wacht. Een plantage? Zwarte vrouwen die uitgescholden worden met het n-woord? Dana ontdekt dat ze in 1815 is terechtgekomen – in haar flat was het net nog 1976 – en dat Rufus zowaar een van haar voorvaders is. Misschien verklaart dat de tijdsprong: telkens Rufus in levensgevaar verkeert, wordt Dana naar zijn tijdperk gekatapulteerd om haar bloedlijn en dus haar eigen bestaan te redden. De grimmige keerzijde van die medaille: als zwarte vrouw wordt ze vanzelfsprekend als slaaf beschouwd en Tom Weylin verbant haar naar de keuken. Elk protest wordt met zweepslagen in de kiem gesmoord. Wil ze in leven blijven, hier en later, dan zal ze de kluisters moeten aanvaarden.

Dana leert de gruwel van de slavernij aan den lijve kennen. De afranselingen, de verkrachtingen, het moordend harde labeur op de maïsvelden, de patrouilles die ’s nachts loslopende werkers opsporen, het perverse systeem waarbij zwarte opzichters hun broeders en zusters mishandelen tot ze erbij neervallen, het gemak waarmee slavenkinderen worden verhandeld... Dana’s bloed kookt bij zo veel onrecht. Misschien kan ze Rufus, de toekomstige erfgenaam van de plantage, enig mededogen bijbrengen? En, belangrijker, zal ze Kevin ooit terugzien?

Het is wraakroepend dat deze Amerikaanse scifiklassieker van Octavia E. Butler nu pas vertaald is. Haar roman was bij het verschijnen in 1979 al een noodzakelijk cultboek. Butler combineert een knap verhaal met scherpe maatschappijkritiek. De verwrongen dynamiek tussen Dana en Rufus is een slimme vondst en haar sobere schrijfstijl documenteert de slavernij zo secuur dat je walgend wilt wegkijken van het blad.

In tijden waarin parlementsleden hardop dromen over het herinvoeren van de apartheid en zwarten in de VS gratuit neergekogeld worden, blijft Verbonden helaas verplicht leesvoer.

****

Signatuur (oorspronkelijke titel: Kindred), 368 blz., € 26,99.

Masquer le texte

Een magische-realistische roman over twee mensen; verbonden door bloed, gescheiden door zoveel meer dan de tijd. Na haar 26e verjaardag te hebben gevierd in Californië in 1976 belandt Dana op onverklaarbare wijze op een plantage in Maryland in 1815. Omdat ze zwart is, wordt Dana er als een tot slaaf gemaakte vrouw beschouwd. In Maryland ontmoet ze Rufus, wiens leven ze keer op keer redt. Geen van beiden begrijpt Rufus’ macht om haar op te roepen als hij in gevaar is. In talige stijl geschreven. Voor een brede tot literaire lezersgroep.Octavia E. Butler (1947 - 2006) was een wereldberoemde Amerikaanse schrijver van vele baanbrekende romans. Haar grote doorbraak kwam in 1979 met ‘Verbonden’. Butlers romans onderzoeken thema’s als zwart onrecht, vrouwenrechten, de opwarming van de aarde en politieke ongelijkheid. Ze werd onder andere onderscheiden met een MacArthur ‘Genius’ Grant en PEN West Lifetime Achievement Award. Recentelijk wordt haar werk over de hele wereld heruitgegeven. 'Verbonden' werd oorspronkelijk gepubliceerd in 1979. Masquer le texte